युक्रेन संकटः रुसका लागि खेरसन र मारिउपोलको कब्जा गर्नु किन महत्त्वपूर्ण छ ?
प्रकाशित मिति : फाल्गुन २१, २०७८ शनिबार
-बेन टोबियास
युक्रेन र रुसबीचको भीषण द्वन्द्व दशौं दिनमा प्रवेश गरेको छ । नेटोले रुसले क्लस्टर बम प्रयोग गरेको आरोप लगाएको छ । यसअघि रुसमाथि पनि भ्याकुम बम प्रयोग गरेको आरोप लागेको थियो । यी सबैको बीचमा रुसी सैन्य राजधानी कीभतर्फ अघि बढिरहेको छ । उही समयमा, रुसी सेनाले दक्षिणी युक्रेनको खेरसन सहर कब्जा गरेको छ र मारिउपोल सहरमा लडाई जारी छ।
रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले रुसमाथि नयाँ प्रतिबन्ध लगाएर स्थिति नराम्रो नबनाउन पश्चिमी देशहरूलाई चेतावनी दिएका छन् ।
तर एकातिर पुटिनले यस्तो चेतावनी दिइरहेका देखिन्छन् भने अर्कोतर्फ रुसी सेनालाई युक्रेनको राजधानी किभ कब्जा गर्न समस्या भएको देखिन्छ । यद्यपि, रुसी सेनाले युक्रेनको दक्षिणी भागमा अपेक्षाकृत राम्रो प्रगति गरेको छ।
दक्षिणी युक्रेन किन महत्त्वपूर्ण छ ?
रुसले युक्रेनमाथिको आक्रमण रणनीति रुपमा दक्षिणी युक्रेनलाई निकै महत्वपूर्ण ठानेको छ । रुसी सेनाले युक्रेनी शहरहरूमा घेराबन्दी गरेको छ। रुसी सेनाले युरोपको सबैभन्दा ठूलो आणविक प्लान्ट जापोरिजियालाई पनि कब्जामा लिएको छ ।
युक्रेनको दक्षिणमा रुसी सेनाले सन् २०१४ मा रुसले कब्जा गरेको क्रिमियाबाट आफ्नो अभियान सुरु गरेको थियो । यस क्षेत्रमा रूसी सेनाको महत्त्वपूर्ण उपस्थिति छ। गत बुधबार, पेन्टागनका प्रवक्ता जोन किर्बीले पनि रूसको ‘अत्याधुनिक र बलियो पूर्वाधारू यहाँ अवस्थित रहेको बताए।’ तर तपाईंले युक्रेनको नक्सा हेर्नुभयो भने, यो थाहा छ कि क्राइमिया प्रायद्वीप दक्षिणी युक्रेनमा आक्रमणको लागि कति महत्त्वपूर्ण छ।
रुसी सेनाहरू क्रिमियाबाट युक्रेनमा प्रवेश गर्दै पूर्वबाट मारियुपोल र पश्चिमबाट ओडेसा तर्फ युक्रेनको पानीमाथिको पहुँच बन्द गर्न अघि बढिरहेका छन्। यसले युक्रेनलाई ठूलो आर्थिक नोक्सान हुने विज्ञहरूको भनाइ छ।’रणनीतिक रूपमा, यस क्षेत्रमा ठूला बन्दरगाहहरू छन् जसले पुटिनको सेनालाई युक्रेनमा आपूर्ति बन्द गर्न अनुमति दिन्छ,’ डिकिन्सन कलेजका इतिहास र रूसी मामिलाका विशेषज्ञ कार्ल क्वाल्स भन्छन्।’
क्राइमियाको पूर्वमा रुसी सेनाले ४५ लाख जनसंख्या भएको मारियुपोल सहरलाई घेरेर लगातार बमबारी गरिरहेको छ । यस सहरमा पानी र बिजुली आपूर्ति बन्द गरिएको छ। यहाँका स्थानीय नागरिकले आफूहरु निकै डराएको बीबीसीलाई बताएका छन् ।
यदि मारिउपोल सहर रुसले कब्जा गर्यो भने रुसले युक्रेनको सबैभन्दा ठूलो बन्दरगाह कब्जा गर्नेछ। यसरी, रुसले क्राइमिया र रुस समर्थित क्षेत्रहरू लुहान्स्क र डोनेट्स्कसम्मको भूमि मार्ग पाउनेछ। पृथकतावादी नियन्त्रित क्षेत्रबाट क्रिमियालाई रुसी सिमानासँग जोड्दा मालसामान र मानिसको आवतजावतमा रुसी सेनालाई धेरै सहज हुनेछ।
सन् २०१४ मा पूर्वी युक्रेनमा तनाव बढेपछि रुसले यो लक्ष्य हासिल गर्न चाहेको हो । हाल, क्रिमिया एक ठूलो खर्चमा रूसी कब्जा पछि निर्माण गरिएको पुल मार्फत रूसी भूमिसँग जोडिएको छ।
आणविक संयंत्र कब्जा
रुसले मारिउपोलको उत्तरपश्चिममा रहेको जापोरिजिया आणविक प्लान्ट कब्जा गरेको छ । सामान्य दिनहरूमा, यो आणविक प्लान्टले युक्रेनको लागि लगभग २० प्रतिशत बिजुली उत्पादन गर्दछ। यस्तो अवस्थामा यो परमाणु संयन्त्र कब्जा गरेर युक्रेनको ऊर्जा आपूर्तिको ठूलो हिस्सा रुसको नियन्त्रणमा आएको छ ।
रुसी सेनाले निपर नदी कालो सागरमा मिल्ने खेरसन सहर पनि कब्जा गरेको छ । यो क्षेत्र युक्रेन प्रवेश गर्न को लागी धेरै महत्त्वपूर्ण छ।
रोयल युनाइटेड सर्भिस इन्स्टिच्युटले बीबीसी रेडियो ४ कार्यक्रममा भने, ‘हामीले उनीहरूलाई खेर्सनको कब्जाको फाइदा उठाउँदै गरेको देख्छौं।’ उनीहरू अब निपर नदीको पश्चिमी किनारमा छन् जहाँबाट उनीहरू माथिल्लो भागमा सर्नेछन् र ओडेसा तर्फ सर्नेछन्।’
यदि रुस ओडेसा र त्यसभन्दा बाहिर पश्चिमतर्फ जान सक्षम भयो भने, यसले युक्रेनको समुन्द्रसँगको सम्पर्क मात्र काट्ने छैन, तर युक्रेनलाई तीन तर्फबाट घेर्नेछ।
पेन स्टेट युनिभर्सिटीका इतिहास र रूस-युक्रेन मामिलाका विशेषज्ञ क्याथरिन वेइनर भन्छिन्, ‘यदि उनीहरूले ओडेसा कब्जा गरे भने, उनीहरूसँग युक्रेनमा रणनीतिक आर्क बनाउनको लागि मुख्य शहर हुनेछ।’उत्तरमा बेलारुस र पूर्वमा डोनबास। तिनीहरूले सम्पूर्ण देशलाई घेरेका छन्।’
नोवोरोसिया
दक्षिणी युक्रेनमा रुसको आक्रमणको ऐतिहासिक अर्थ पनि छ। रुसी साम्राज्यले १८ औं शताब्दीमा ओटोमन साम्राज्यसँग लगातार धेरै युद्धहरूमा दक्षिणमा ओडेसादेखि पूर्वमा लुहान्स्कसम्म युक्रेनी क्षेत्र प्राप्त गर्यो, र यसलाई नोभोर्सिया वा नयाँ रूस भनियो।
सोभियत संघको समयमा, नोभोरियाको धेरै भाग युक्रेनी सोभियत समाजवादी गणतन्त्रको हिस्सा थियो, जुन पछि आधुनिक युक्रेन भयो।
सन् २०१४ मा क्राइमियालाई गाभेपछि रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले रुसले नोभोर्सियालाई धेरै कारणले गुमाएको दाबी गरे।
प्रोफेसर क्वाल्स भन्छन्, ‘पुटिनले मान्ने मिथकका अनुसार यो रुसी भूमि हो, पहिले रुसी साम्राज्यको हिस्सा थियो। तर त्यहाँ रुसीहरू थिएनन्, तर त्यहाँ रुसीभन्दा रोमानियालीहरू थिए र युक्रेनका मानिसहरूको जनसंख्या बढी थियो। तर, यो सोचले विस्तारै प्रभाव पार्न थाल्यो ।
लुहान्स्क र डोनेट्स्कका स्व-घोषित पृथकतावादी गणतन्त्रहरूले २०१४ मा केही समयको लागि नोभोर्सियाको पुन: एकीकरणको बारेमा बयान दिए, र तिनीहरूले यस दिशामा आफ्नो जारवादी रातो र नीलो झण्डाहरू पनि उठाए। यो हमला हुनुअघि रुसी राष्ट्रपतिले युक्रेनको भूमिमाथिको ऐतिहासिक दाबी बारम्बार उल्लेख गरेका छन् । तर प्रोफेसर वेनर भन्छन् ‘यसलाई गम्भीरतापूर्वक लिनु हुँदैन।’-BBC