चीन र ताइवान : सैन्य शक्तिमा चीनसँग कुनै प्रतिस्पर्धा छैन,आखिर के विषयमा हो विवाद ?
प्रकाशित मिति : श्रावण १८, २०७९ बुधबार
अमेरिकी कंग्रेसकी सभामुख न्यान्सी पेलोसीको ताइवान भ्रमणलाई लिएर चीन र अमेरिकाबीच तनाव उत्पन्न भएको छ । विगत २५ वर्षमा उच्चस्तरीय अमेरिकी राजनीतिज्ञको यो पहिलो ताइवान भ्रमण हो। चीनले पेलोसीको ताइवान भ्रमणलाई ‘धेरै खतरनाक’ भनेको छ।
चीनका उपविदेशमन्त्री शि फेङले यसलाई द्वेषपूर्ण भन्दै गम्भीर परिणाम भोग्नुपर्ने चेतावनी दिएका छन् । उनले चीन हातमा हात मिलाएर नबस्ने बताएका छन् ।
यसैबीच अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा विभागका प्रवक्ता जोन किर्बीले न्यान्सी पेलोसीको भ्रमण चीनको एक चीन नीतिसँग मेल खाएको र यसलाई संकटमा परिणत गर्नुपर्ने आवश्यकता नरहेको बताउनुभएको छ ।
किन भयो ताइवानको विषयमा विवाद ?
चीनले ताइवानलाई छुट्टै प्रान्त मान्छ र यो अन्ततः चिनियाँ नियन्त्रणमा आउने विश्वास गर्छ । चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङले ताइवानको ‘एकीकरण’ पूरा हुने बताइसकेका छन् । उनले यसलाई हासिल गर्न बल प्रयोग गर्न पनि अस्वीकार गरेनन् । तर ताइवानले आफ्नो संविधान र आफ्नै निर्वाचित नेताहरूको सरकार भएको भन्दै आफूलाई एक स्वतन्त्र देश मान्दछ ।
ताइवान किन महत्त्वपूर्ण छ ?
ताइवान चीनको दक्षिणपूर्वी तटबाट करिब १०० माइल टाढा रहेको एउटा टापु हो । चीनले ताइवान आफ्नो प्रान्त मध्ये एक मान्छ र अन्ततः एक दिन फेरि चीनको हिस्सा बन्ने कुरामा विश्वास राख्छ । अर्कोतर्फ, ताइवानले आफूलाई स्वतन्त्र राष्ट्र ठान्दछ ।
यसलाई ‘फर्स्ट आइल्याण्ड चेन’ वा ‘पहिलो द्वीप श्रृङ्खला’ भनिने टापुहरूमा गनिन्छ, जसमा अमेरिका नजिकका क्षेत्रहरू समावेश छन् जुन अमेरिकी विदेश नीतिका लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । यी सबै टापुहरू अमेरिकाको विदेश नीतिका लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छन् ।
यदि चीनले ताइवानलाई कब्जा गर्छ भने, धेरै पश्चिमी विज्ञहरूको विचारमा यो पश्चिमी प्रशान्त महासागरमा आफ्नो प्रभुत्व स्थापित गर्न स्वतन्त्र हुनेछ । त्यसपछि गुआम र हवाई टापुमा रहेका अमेरिकी सैन्य अड्डा पनि जोखिममा पर्न सक्छ । तर, चीनले आफ्नो नियत पूर्णतया शान्तिपूर्ण रहेको दाबी गरेको छ ।
ताइवान चीनबाट किन अलग्गियो ?
दोस्रो विश्वयुद्धपछि यी दुई अलग्गिएका थिए । त्यतिबेला चीनको मुख्य भूमिमा चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको त्यहाँको सत्तारुढ राष्ट्रवादी पार्टी (कुओमिन्ताङ) सँग लडाईँ चलिरहेको थियो ।
सन् १९४९ मा माओ त्सेतुङको नेतृत्वमा चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले राजधानी बेइजिङमाथि कब्जा जमायो ।त्यसपछि, कुओमिन्ताङका मानिसहरू मुख्य भूमि छोडेर ताइवानको दक्षिणपश्चिमी टापुमा गएका थिए ।त्यसयता कुओमिन्ताङ ताइवानको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पार्टी बनेको छ । ताइवानको इतिहासको अधिकांश समय कुओमिन्ताङ पार्टीले शासन गरेको छ ।
हाल विश्वका १३ देश मात्रै ताइवानलाई छुट्टै र सार्वभौमसत्ता सम्पन्न देश मान्छन् ।ताइवानलाई मान्यता नदिनका लागि अन्य देशहरूमा चीनको कूटनीतिक दबाब छ ।
चीनले अन्य देशहरूले ताइवानलाई मान्यता दिने कुनै पनि काम नगरून् भन्ने सुनिश्चित गर्ने प्रयास गर्दछ ।ताइवानका रक्षामन्त्रीले चीनसँगको सम्बन्ध विगत ४० वर्षमा सबैभन्दा खराब चरणबाट गुज्रिरहेको बताएका छन् ।
के ताइवानले आफ्नो रक्षा गर्न सक्छ ?
चीनले सैन्य कारवाहीबाहेक अन्य कदम चालेर पनि ताइवानलाई एकीकरण गर्न सक्छ ।यस्तो दुई देशबीचको आर्थिक सम्बन्धलाई मजबुत बनाउन सकिन्छ ।
तर यदि दुई देशबीच लडाइँ भयो भने चीनको सैन्य शक्तिअघि ताइवानको केही लाग्दैन ।चीनको सेनामा हुने वार्षिक खर्च अमेरिकाबाहेक विश्वमा सबैभन्दा बढी हो । यसको सैन्य शक्ति एकदम विविध र विशाल छ ।
चाहे त्यो मिसाइल प्रविधि होस् वा नौसेना वा वायुसेना । साइबर आक्रमण गर्न पनि चीनको प्रतिस्पर्धामा निकै थोरै देशले मात्रै आँट गर्छन् ।
सैन्य शक्तिमा चीनको कुनै प्रतिस्पर्धा छैन
इन्टरनेशनल इन्स्टिच्युट अफ स्ट्राटेजिक स्टडीज (आईआईएसएस) का अनुसार चीनसँग सबै प्रकारका सैनिकसहित २०.३५ लाख सक्रिय सैनिक छन् ।यस्तै, ताइवानमा १.६३ लाख सक्रिय सैनिक मात्र छन् ।
यसरी यस मामिलामा चीनको शक्ति ताइवानको भन्दा १२ गुणा बढी भयो ।थल सेनाको कुरा गर्ने हो भने चीनमा ९.६५ लाख सैनिक छन् भने ताइवानमा ११ गुणा कम ८८ हजार मात्रै सैनिक छन् ।योसँगै चीनको नौसेनामा २.६० लाख छन् भने ताइवानमा ४० हजार मात्रै छन् ।
चीनको वायुसेनामा करिब ४००,००० मानिस छन्, तर ताइवानमा ३५,००० मात्रै छन् । यीबाहेक चीनसँग अन्य ४.१५ लाख सैनिक छन् । तर ताइवानमा यस्तो छैन ।
पश्चिमा देशका धेरै विज्ञहरूले दुई देशबीच आमनेसामने टकराव भएमा ताइवानले अत्यधिक प्रयास गरेपछि चीनको आक्रमणलाई थोरै मात्र सुस्त बनाउन सक्ने अनुमान गरेका छन् ।
उसले अमेरिकाबाट मद्दत पाउन सक्छ जसले ताइवानलाई हतियार बेच्छ । यद्यपि, अमेरिकाको औपचारिक नीति ‘कूटनीतिक अस्पष्टता’ रहेको छ । अर्को शब्दमा भन्ने हो भने अमेरिकाले आक्रमणको अवस्थामा ताइवानलाई के र कसरी मद्दत गर्ने भन्ने बारे जानीजानी आफ्नो नीति स्पष्ट पार्दैन ।
कूटनीतिक रूपमा, चीनले हाल ‘एक चीन नीति’ लाई समर्थन गर्दछ । यसको अर्थ यो भयो कि बेइजिङ सरकार वास्तविक चीनको प्रतिनिधि हो भन्ने अमेरिकाको आधिकारिक लाइन हो । यसको औपचारिक सम्बन्ध ताइवानसँग भन्दा पनि चीनसँग छ ।
अवस्था बिग्रँदै गएको हो ?
सन् २०२१ मा चीनले ताइवानको वायु रक्षा क्षेत्रमा आफ्ना लडाकु विमानहरू पठाएर उसलाई दबाब दिइरहेको देखिन्छ । कुनै पनि देशको वायु रक्षा क्षेत्र भनेको देशको सुरक्षाका लागि विदेशी विमानहरूको पहिचान, निगरानी र नियन्त्रण गर्ने क्षेत्र हो ।
ताइवानले सन् २०२० मा विमानहरूको घुसपैठ डाटा सार्वजनिक गर्यो । गत वर्षको अक्टोबरमा यस्तो घुसपैठ बढेको थियो । अक्टोबर सन् २०२१ मा, ५६ चिनियाँ विमानहरू एकै दिनमा ताइवानको क्षेत्रमा प्रवेश गरेको सूचना सार्वजनिक भयो ।
के ताइवानका जनता चिन्तित छन् ?
चीन र ताइवानबीचको तनाव बढे पनि हालैको अनुसन्धानले त्यहाँका जनतामा त्यसको खासै प्रभाव नपरेको बताउँछ । अक्टोबरमा, ताइवान पब्लिक ओपिनियन फाउन्डेशनले त्यहाँका जनतालाई ‘चीनसँग युद्ध भएरै छोड्ला त ?’ भनेर प्रश्न सोधेको थियो । ताइवानका करिब ६४ प्रतिशत जनताले यसको जवाफ ‘हुँदैन’ भनेर दिए ।-बीबीसी