सबै छिमेकी राष्ट्र चीनको समर्थनमा हुँदा भारत मौन, नेपालका परराष्ट्रमन्त्री चीन जाँदै
प्रकाशित मिति : श्रावण २३, २०७९ सोमबार
चीनले अमेरिकी सभामुख न्यान्सी पेलोसीको ताइवान भ्रमणलाई ‘एक चीन’ नीतिको उल्लङ्घन भएको ठहर गरेको छ । न्यान्सी पेलोसीको ताइवान भ्रमण र त्यसलाई लिएर भएको विवादबारे भारतले अहिलेसम्म कुनै वक्तव्य जारी गरेको छैन।
भारतका लगभग सबै छिमेकी राष्ट्रहरू अफगानिस्तान, बंगलादेश, माल्दिभ्स, म्यानमार, नेपाल, पाकिस्तान र श्रीलंकाले चीनको ‘एक चीन’ नीतिलाई समर्थन गरेका छन्। तर, भारत मौन छ । छिमेकी राष्ट्रहरूको स्पष्ट समर्थनले चीनको ध्यानाकर्षण गराएको छ । भारतले जहिले पनि चीनको सन्दर्भमा आफ्नो क्षेत्रीय अखण्डता वा सार्वभौमसत्ताको कुरा गर्छ, तर छिमेकी राष्ट्रहरूले त्यसलाई खुलेर समर्थन गर्दैनन् ।
दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन (सार्क)को प्रभावशाली राष्ट्र भए पनि भारतले चीनको सापेक्षतामा आफ्ना सहयोगी र छिमेकीहरूको समर्थन पाएको छैन । भारतले चीनको सार्वभौमसत्ता र क्षेत्रीय अखण्डताको कुरा गर्दा छिमेकी देशबाट यस्तो मौखिक प्रतिक्रिया कहिल्यै आएको छैन।
यसबारे जेएनयूको दक्षिण एसियाली अध्ययन केन्द्रका प्राध्यापक महेन्द्र लामा भन्छन् – यसका धेरै कारण छन्। एउटा कारण चीनले आफ्नो विदेश नीतिलाई अगाडि बढाउने तरिका अनौठो छ । उनीहरूको नीतिलाई जनताले एक चीन नीतिमा विश्वास गर्ने गरी प्रचार गरिन्छ । चीनले यो नीतिलाई सफल बनाउँदैछ । प्रचारको पनि भरपुर उपयोग गर्दछ ।’
उनी भन्छन् – ‘हाम्रो देशमा रहेको विदेश नीतिमा हामी सार्क राष्ट्रहरूलाई विश्वासमा लिन चाहँदैनौं, विशेष गरी लदाख र जम्मु कश्मीरको सन्दर्भमा । मानौं कि पाकिस्तानसँग हाम्रा विभिन्न प्रकारका मुद्दा छन् तर बाँकी देशहरू जस्तै नेपाल, भुटान, बंगलादेश आदिले बारम्बार आफ्नो अडान प्रष्ट पार्नु पर्छ, विश्वासमा लिनुपर्छ तर हामी यो नियमित गर्दैनौं, एउटै नीतिमा चीनले आक्रामक रूपमा आफ्नो नीति फैलाउने काम गर्छ।’
प्रोफेसर पी लामा भन्छन् -‘यसको अर्को कारण पनि छ । जब चीनसँग सम्बन्धित कुनै कुरा यसको विरुद्धमा जान्छ, तब उसले कडा विरोध गर्छ ।’
उनी भन्छन् -‘हालैको घटनालाई नै लिनुहोस्, तपाईले देख्नुहुनेछ कि चीनले व्यापक रूपमा अमेरिकाको विरोध गरेको छ र सबैलाई आफ्नो पक्षमा ल्याउने प्रयास गरेको छ तर लदाखको सन्दर्भमा, भारतको सन्दर्भमा हामी चीन विरोधी प्रचारलाई अगाडि बढाउन असमर्थ छौं।’
तर, पहिलेको भारतको ‘नम्र’ नीतिभन्दा आज भारतले आक्रामक रुपमा जवाफ दिएको लामाको विश्वास छ । चीनविरुद्धको भारतको वर्तमान स्थितिलाई हेरेर अहिले भारतले ‘एक भारत नीति’लाई पहिलेभन्दा राम्रोसँग राख्न सक्ने उनको विश्वास छ ।
लामो समयदेखि सांघाईमा पत्रकार रहेका अमित देशमुख भन्छन् – ‘चीन एउटा आधुनिक–पूँजीवादी जस्तै काम गर्ने देश हो । यसको अर्थ भारत, चीन वरपरका सबै देशको व्यक्तिगत मामिलामा धेरै हस्तक्षेप छ । समग्रमा हेर्दा भारतका सबै छिमेकी देशलाई नाफामुखी बनाउन चीन भारतभन्दा धेरै अगाडि छ । चीनले आम जनतालाई चाहिने धेरै कुराहरू बनाउँदैछ। चीनले ठूलो देशलाई ऋण दिइरहेको छ।’
उनी थप्छन् -‘चीनले गरिबलाई सहयोग गरिरहेको छ, गरिबलाई ऋण दिएको छ । समग्र बजारवाद हावी हुनुको कारण चीनसँग देशवासीको बाध्यता हो।’
अमित देशमुख भन्छन् – ‘चीनले आफ्नो आन्तरिक मामिलामा कसैलाई पनि हस्तक्षेप गर्न दिदैन । कोरोना महामारीको शुरुवाती चरणमा उसले डब्ल्यूएचओलाई पनि प्रवेश दिएको थिएन । यसबाटै अनुमान गर्न सकिन्छ, चीन आफ्नो आन्तरिक मामिलाहरूमा कति तटस्थ छ ।’
चीनले हालैका घटनाक्रमपछि आफ्नो नीतिलाई सयभन्दा बढी देशले समर्थन गरेको दाबी गरेको छ ।
चिनियाँ विदेशमन्त्री वाङ यीले पत्रकार सम्मेलनमा हालको अवस्थामा एक चीन नीतिप्रति १०० भन्दा बढी देशले आफ्नो दृढ प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको दाबी गरे । यसअघि अगस्ट ३ मा चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता हुवा चुनिङले पत्रकार सम्मेलनमा ‘विश्वमा एउटा मात्र चीन रहेको र ताइवान त्यसको हिस्सा भएको’ दाबी गरेकी थिइन्।
आफ्नो वक्तव्यमा चुनिङले अमेरिकासहित विश्वका १८१ देशले एक चीन सिद्धान्तमा मात्रै चीनसँग रणनीतिक सम्बन्ध स्थापना गरेको बताएकी थिईन् । ताइवान मुद्दामा भारतका छिमेकी देशहरूबाट आएका आधिकारिक बयानहरूले पनि चुनिङको यो दाबीलाई धेरै हदसम्म सही ठहराउँछ।
नेपाल पनि ‘एक चीन नीति’ को समर्थनमा
नेपालले पनि चीनको एक चीन नीतिलाई समर्थन गरेको छ । नेपालको परराष्ट्र मन्त्रालयले ट्विट गर्दै ताइवान मुद्दामा आफ्नो अडान स्पष्ट गरेको छ ।
ट्विटमा भनिएको छ, “नेपालले ताइवानको वर्तमान अवस्थालाई नजिकबाट नियालिरहेको छ । नेपाल सधैं एक चीन नीतिको समर्थक रहेको छ । नेपाल र चीन दुवै देशले एकअर्काको सार्वभौमसत्ता, क्षेत्रीय अखण्डता र राष्ट्रिय स्वाधीनताको सम्मान गर्दै आएका छन् ।”
नेपालका परराष्ट्रमन्त्री नारायण खड्का चीन जाँदै
एमसीसी सम्झौताबारे सम्भवतः पहिलो पटक नेपाल जोडिएको विषयमा चीन र अमेरिकाले एकअर्कालाई कटाक्ष गरेको धेरै भएको छैन। सो अवधिमा नेपालले चीन र अमेरिकासँगको सम्बन्धमा असहजता अनुभव गरेको थियो ।
अहिले ती दुई महाशक्ति देशबीच ताइवानको विषयलाई लिएर तनाव अत्यन्तै चर्किएको छ। यस्तो बेला परराष्ट्रमन्त्रीको चीन भ्रमण नेपालको निम्ति आफैँमा चुनौतीपूर्ण हुने परराष्ट्रमामिलाका जानकारहरूले बताएका छन्।
तनाव सिर्जना भईरहेको बेला परराष्ट्रमन्त्री चीन जान लागेका छन्। उनी मंगलबार चिन जाँदै छन् । उनको चिनको तीन दिने भ्रमण तालिका छ । मार्चमा चिनियाँ परराष्ट्रमन्त्री वाङ यी नेपाल भ्रमणमा आएका थिए। त्यतिखेर उनले दिएको निम्तो मान्न नारायण खड्का चीन जान लागेका हुन्।
गत साता नै ताइवान तनावलाई लिएर टिप्पणी गर्ने क्रममा आफूले सदा एक चीन नीति पछ्याउँदै आएको भन्दै नेपाल सो क्षेत्रमा निरन्तर शान्ति र स्थायित्वको पक्षमा रहेको परराष्ट्र मन्त्रालयले जनाएको थियो।