रूसमा के भइरहेको छ ? के वाग्नर समूहले ‘कू’ को प्रयास गरिरहेको हो ?
प्रकाशित मिति : असार ९, २०८० शनिबार
१६ महिनाअघि युक्रेनविरुद्ध सुरु गरिएको रुसको ‘विशेष सैन्य अभियान’ अहिले नयाँ मोडमा पुगेको छ । यो युद्ध अब रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको शक्तिलाई प्रत्यक्ष चुनौतीको सम्भावना रहेको अवस्थामा पुगेको छ ।
रुसी राष्ट्रपतिले वाग्नर समूहका प्रमुख येभगेनी प्रिगोजिनले सशस्त्र विद्रोह गरेर रुसलाई धोका दिएको आरोप लगाएका छन् । पुटिनले प्रिगोजिनले देशको पिठ्युँमा छुरा हानेको बताएका छन् ।
रुसका सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण व्यक्तिहरू मध्ये एक प्रिगोजिन भन्छन् – उनको उद्देश्य “सैन्य विद्रोह होइन, तर उसले के गरिरहेको छ न्यायको लागि मार्च हो।”
रूसमा के भइरहेको छ ?
प्रिगोजिन र उनको निजी सेनाले युक्रेन विरुद्ध रूसको सैन्य अभियानमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले। यस युद्धमा रुसको तर्फबाट उनको निजी सेनाका हजारौं सिपाहीहरूले मैदानी युद्धमा भाग लिएका थिए। यी लडाकुहरूमध्ये अधिकांश रूसको जेलबाट भर्ती गरिएका थिए।
यद्यपी प्रिगोजिनको निजी सेनाले युक्रेन युद्ध अघि नै अन्य धेरै ठाउँमा रुसका लागि महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ ।
युक्रेनविरुद्धको युद्धका क्रममा सेना प्रमुखसँगको उनको विवाद नयाँ होइन तर अहिले यो विवादले विद्रोहको रूप लिइरहेको छ ।
पूर्वी युक्रेनको सीमा नजिकै तैनाथ वाग्नर समूहका लडाकुहरू सीमा पार गरी दक्षिणी रुसको रोस्तोभ-अन-डोनमा प्रवेश गरेका छन्। उनीहरुले त्यहाँको सैनिक शिविर आफ्नो नियन्त्रणमा लिएको दाबी गरेका छन् ।
राष्ट्रपति पुटिनले अवस्था कठिन भएपनि रुसको रक्षा गर्न कुनै कसर बाँकी नराख्ने बताएका छन् ।
के यो विद्रोहको प्रयास हो ?
प्रिगोजिनले यसलाई सैन्य विद्रोह भन्दै सबै प्रकारका दाबीहरूलाई अस्वीकार गरेका छन्।
सेनाले आफ्नो समूहका लडाकुहरूलाई आवश्यक मात्रामा हतियार र गोलाबारुद उपलब्ध गराउन नसकेको तथ्यलाई लिएर रुसी सेना र प्रिगोजिनबीच विवाद भएको थियो। तर अब यो युद्धको कमान्ड गर्ने दुई शीर्ष अधिकारीहरू, रक्षामन्त्री सर्गेई शोइगु र सेना प्रमुख भ्यालेरी गेरासिमोभसँग प्रत्यक्ष चुनौतीको विषय बन्न पुगेको छ।
यसलाई अहिलेको खण्डमा ‘कू’ भन्न मिल्दैन किनकि अहिलेसम्म सरकारको हातबाट सत्ता खोस्ने प्रयास भएको छैन । प्रिगोजिनको “निजी सैन्य कम्पनी” औपचारिक रूपमा देशको सेनाको हिस्सा होइन। तर, देशभित्रै जनताको पूर्ण समर्थन रहेको उनको दाबी छ ।
तर यो रुसका शीर्ष सैन्य अधिकारीहरूलाई आफ्नो कुर्सीबाट हटाउने प्रयास हो, जुन राष्ट्रपति पुटिनको शक्तिलाई प्रत्यक्ष चुनौती हो। प्रिगोजिनको निजी सेनाको निर्माण र विस्तारमा रूसी नेतृत्वको ठूलो हात थियो, तर यो पनि स्पष्ट छ कि प्रिगोजिनमाथि उनीहरूको नियन्त्रण छैन।
स्पष्ट रूपमा क्रेमलिनले पनि स्थितिलाई गम्भीर रूपमा लिइरहेको छ। “आतंकवाद विरोधी अभियान” को एक भाग को रूपमा मास्को को सम्पूर्ण क्षेत्र उच्च सतर्कता मा राखिएको छ ।
यस्तै प्रतिबन्धहरू युक्रेनको उत्तर-पूर्वीमा रुसी सीमा नजिक रहेको भोरोनेझमा पनि लगाइएको छ। प्रिगोजिनले भनेका छन्, “हामी यहाँ २५ हजार छौं। तर हामीसँग सामेल हुन चाहनेहरूलाई स्वागत छ।”
उनले आफ्ना लडाकुहरूसँग सिमाना पार गरी रोस्तोभ सहरमा पुगेका छन्, जहाँबाट युक्रेन युद्ध सञ्चालन भइरहेको सेनाको मुख्यालयमा उनले कब्जा जमाएका छन्। मन्त्री र कर्मचारी प्रमुख फरार भएको उनीहरुको दाबी छ ।
यद्यपि, उनले रुसलाई धोका नदिने बताए । उनले राष्ट्रपतिको आलोचना गर्दै भने- ‘राष्ट्रपतिले जे गरिरहेका छन्, त्यो गलत हो ।’
प्रिगोजिन के चाहान्छन् ?
प्रिगोजिनले ‘न्यायको लागि मार्च’ गरिहरेको बताउँछन् । तर उनको दाबी अस्पष्ट देखिन्छ। सैन्य नेतृत्वसँग उनको तनाव अहिले यति हदसम्म बढेको छ कि उनी सबै कुरा मिलाउन नेतृत्व आफ्नै हातमा लिन चाहन्छन्।
रुसका रक्षामन्त्री सर्गेई शोइगु र भ्यालेरी गेरासिमोभसँग आमनेसामने भेटघाट गर्न अनुमति नदिएमा आफू १ हजार माइलको यात्रा गरी रोस्तोभका उप रक्षामन्त्री र एक जनरललाई प्रिगोजिनले मस्को जाने बताएको भिडियो शुक्रबार सार्वजनिक भएको छ ।
प्रिगोजिन भन्छन् – युक्रेनको भूमिमा लडिरहेका रूसी सेनासँग कुनै शत्रुता छैन, तर उनीहरूको नेतृत्व गर्ने “जोकरहरू” सँग लडाइँ हो । धेरै जनरलहरूले उनलाई शान्त रहन भनेका छन्।
पुटिन र प्रिगोजिनको सम्बन्ध के हो ?
वाग्नर समूहका प्रमुख प्रिगोजिनलाई रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको निकट मानिन्छ। उनको उदय पुटिनको शक्तिले मात्र भएको बताइएको छ । उनी पहिले धनी व्यापारी थिए, पछि निजी सेनाको प्रमुख बने ।
युक्रेनको पूर्वी भागमा रहेको बाख्मुत कब्जा गर्नको लागि भएको रक्तपातपूर्ण संघर्षमा सयौं लडाकुहरूले ज्यान गुमाएका थिए। यो संघर्ष धेरै महिना चल्यो तर उनको उद्देश्य कहिल्यै पूरा हुन सकेन।
प्रिगोजिनले सैन्य नेतृत्वलाई हतियारको आपूर्ति घटाएको आरोप लगाए। उनले रुसी सेनाका कमजोरी र असफलताका बारेमा विस्तृत जानकारीसहित सामाजिक सञ्जालमा यस्ता भिडियो पोष्ट गरेका छन् ।
यद्यपि उनले रुसी राष्ट्रपतिलाई प्रत्यक्ष रूपमा कहिल्यै निशाना बनाएनन्। तर उनले आफ्नो भिडियोमा धेरै पटक ‘ह्याप्पी ग्रान्डफादर’ उल्लेख गरेकाले उनको इशारा अप्रत्यक्ष रुपमा पुटिनतर्फ रहेको मानिन्छ ।
गत महिना उनले सोधे “यस खुशी हजुरबुबा एक पूर्ण मूर्ख हो” भने – रूसले कसरी युद्ध जित्न सक्छ। यसपछि २३ जुनमा उनले लामो भिडियो जारी गर्दै रुसी नागरिकलाई यस युद्धको सम्पूर्ण कथा झुटो भएको बताए । घटनाहरू त्यसपछि द्रुत रूपमा परिवर्तन भएको छ।
वाग्नर ग्रुप एक निजी सेना हो जसको आधिकारिक नाम पीएमसी वाग्नर हो। रुसमा निजी सेना गैरकानुनी छन्, तर वाग्नर समूहले सन् २०२२ मा आफूलाई कम्पनीको रूपमा दर्ता गरेको छ। यसले सेन्ट पीटर्सबर्गमा नयाँ मुख्यालय पनि खोलेको छ।
थिंकट्याङ्क रोयल युनाइटेड सर्भिसेज इन्स्टिच्युटका शमूएल रमानी भन्छन्, “वाग्नर समूहले रुसी शहरहरूमा बिलबोर्डमा विज्ञापन गरेर खुल्ला रूपमा भर्ती गर्छ। यसलाई रुसी मिडियामा देशभक्तिपूर्ण संस्थाको रूपमा प्रस्तुत गरिन्छ।”
रोस्तोभमा सैन्य आधार कब्जा
प्रिगोजिनले युक्रेनमा सेनाले आफ्ना लडाकुमाथि गोली चलाएको आरोप लगाएका छन् । सेनाले यी आरोपहरूलाई अस्वीकार गरेको छ र प्रायः आफ्नो बयानको समर्थनमा प्रमाण दिने प्रिगोजिनले आफ्नो दावीलाई समर्थन गर्न प्रमाण दिन सकेनन्।
यसपछि शुक्रबार उनले ‘न्यायको लागि मार्च’ गर्ने घोषणा गरेका थिए । उनले २५ हजार सैनिकहरू उनको लागि “रणनीतिक रिजर्व” रहेको बताएका थिए ।
युक्रेनमा रुसी सेनाका उपकमाण्डर जनरल सर्गेई सुरोभिकिनले प्रिगोजिनलाई राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको अख्तियारमा आत्मसमर्पण गर्न अपील गरे। तर बिहानसम्म प्रिगोजिन आफ्ना मानिसहरूसँग रोस्तोभ-अन-डन पुगिसकेका थिए। उनले घोषणा गरे – “हामी सेना मुख्यालय भित्र छौं।”
वाग्नर समूहका लडाकुहरूले मस्कोको उत्तरी भागमा रहेको वोरोनेझमा सेनाको आधारहरू नियन्त्रणमा लिएका छन्।
रूस र पुटिनको लागि स्थिति गम्भीर
प्रिगोजिनको प्रयास न त युक्रेनमा रुसको चलिरहेको युद्धलाई चुनौती हो, न राष्ट्रपति पुटिनको अख्तियारलाई। तर यो मुद्दा पक्कै पनि यति गम्भीर छ, पुटिनले यसबारे टेलिभिजनमा पाँच मिनेटको सन्देश जारी गरे। पुटिनले यसलाई देशको विश्वासघात भएको भन्दै कुनै पनि हालतमा देशभित्र गृहयुद्ध जस्तो अवस्था नआउने बताए ।
प्रिगोजिनले रोस्तोभमा खुट्टा राख्ने धम्की मात्र दिएका छैनन्, तर आफ्नो निजी सेनाको माग पूरा नभए राजधानी मस्कोतर्फ मार्च गर्ने पनि बताएका छन्। अहिलेसम्म उनी हतियारको मागलाई लिएर सैनिक नेतृत्वसँग विवादमा मात्रै संलग्न भएपनि अहिले नेतृत्व आफैं लिइरहेका छन् ।
प्रिगोजिन रूस मा पर्याप्त सार्वजनिक समर्थन प्राप्त गर्दछन् । उनले दिएको चुनौती असफल भए पनि युक्रेन विरुद्धको युद्धमा भाडामा परेका रुसी सेनाका लागि यो संकटको समय हो ।
यो पुटिनको नेतृत्वको लागि महत्त्वपूर्ण क्षण हो र रूसी नागरिकहरूका लागि पनि जागरणको कल हो भन्नु उचित हुनेछ। यद्यपि, अब के हुन्छ भन्न गाह्रो छ। -बीबीसी हिन्दीबाट अनुवादित ।