युक्रेनी महिला सैनिकहरूले युद्ध बाहेक के-कस्ता चुनौतीहरू सामना गरिरहेका छन् ?
प्रकाशित मिति : श्रावण २१, २०८० आईतबार
युक्रेनका महिलाहरु रुस विरुद्धको युद्धमा सैनिकको रुपमा सेनामा सामेल भइरहेका छन् । यस्ता महिलाको संख्या ठूलो छ । बीबीसीले फ्रन्टलाइनमा रहेका ५ हजार महिला सैनिकमध्ये तीनजनासँग कुरा गरेको छ, जो एकातिर महिलाविरुद्धको विभेद र अर्कोतिर ‘शत्रु’ सेनासँग लडिरहेका छन् ।
एउटी स्लिम, निलो आँखा भएको महिला जिममा कसरत गरिरहेकी छिन् र रुसी मिडियाका अनुसार उनी ‘मृत’ भइसकेकी छिन्। एन्ड्रियाना अर्ख्ता युक्रेनी सशस्त्र बलमा एक विशेष युनिट सार्जेन्ट हुन्, जो फेरि फ्रन्टलाइनमा फर्कने तयारी गर्दैछन्।
गत डिसेम्बरमा खेरसन क्षेत्रमा बारुदी सुरंगबाट घाइते भएकी एन्ड्रियानालाई बीबीसीले युक्रेनको पुनर्वास केन्द्रमा भेटेको थियो।
उनको ‘मृत्यु’ रूसी भाषामा धेरै पाठ र भिडियो रिपोर्टहरूमा विस्तृत रूपमा लेखिएको थियो।एन्ड्रियाना भन्छिन्, “उनीहरूले मेरो हात र खुट्टा छैन भनेर छापे र मलाई मारे।” तिनीहरू प्रचार फैलाउने पेशेवर हुन्।”
उनको बारेमा रिपोर्टहरूमा प्रयोग गरिएका शब्दहरूमा ‘ह्याङम्यान’ र ‘किल्ड नाजी’ जस्ता अश्लील शब्दहरू समावेश छन्।
युक्रेनी सेनाले खेर्सनलाई मुक्त गरेको तुरुन्तै, उनलाई क्रूरता र अरूलाई पीडा दिने कुनै प्रमाण बिना आरोप लगाइएको थियो। “यो मेरो लागि हास्यास्पद छ। म जीवित छु र मेरो देशको रक्षा गर्न जारी राख्छु,” उनी भन्छिन्।
सेनामा महिलाहरूको अनुभव
रुसले युक्रेनमा आक्रमण गरेको १८ महिनापछि युक्रेनको सशस्त्र बलमा ६० हजार महिला कार्यरत छन् । युक्रेनको रक्षा मन्त्रालयले बीबीसीलाई सेनामा ४२,००० भन्दा बढी महिलाहरू रहेको बताएको छ जसमा ५,००० महिला सैनिकहरू फ्रन्टलाइनमा छन्।
रक्षा मन्त्रालयले युक्रेनी कानून अन्तर्गत कुनै पनि महिलालाई आफ्नो इच्छाविपरीत सेनामा भर्ना गर्न नसकिने बताएको छ । युद्धको समयमा महिलाहरूले केही भूमिकाहरूमा राम्रो प्रदर्शन गर्ने केही मानिसहरू विश्वास गर्छन्
“म मेरो कमाण्डरकहाँ गएँ र मैले उहाँलाई सोधें कि मैले गर्न सक्ने सबैभन्दा राम्रो काम के हो? उसले मलाई भन्यो कि तपाईं स्नाइपर बन्नुहुनेछ,” एभेनिया एमराल्ड भन्छिन्, जसले भर्खरै फ्रन्टलाइनमा मुख्य भूमिका खेलेको थियो।
उनी दोस्रो विश्वयुद्धदेखि नै महिला स्नाइपरहरू रोमान्टिक भएको र यसको पछाडि व्यावहारिक कारण रहेको बताइन्। उनी भन्छिन्, ‘पुरुषले गोली चलाउने या नगर्ने हिचकिचाउछ भने महिलाले कहिल्यै हिचकिचाउँदैनन् । तीन महिनाकी छोरीलाई काखमा समात्दै उनी भन्छिन्, ‘सायद यही कारणले गर्दा महिलाले मात्र जन्म दिन्छन्, पुरुषले होइन ।
३१ वर्षीया एभेनिया एमराल्डले रुसले क्रिमियामा आक्रमण गरेपछि सैन्य तालिम लिएर २०२२ मा सेनामा भर्ना भएकी थिइन् । युद्ध अघि, एवेनियाले आफ्नै गहनाको व्यवसाय चलाइन्।
एन्ड्रियाना जस्तै एभेनियालाई रूसी मिडियाले ‘दण्ड दिने’ र ‘नाजी’ भनेर व्यापक रूपमा वर्णन गरेको छ। सयौं रिपोर्टहरूले महिला स्नाइपरको रूपमा उनको फ्रन्टलाइन भूमिका र उनको व्यक्तिगत जीवनको बारेमा छलफल गरेका छन्।
एभेनिया भन्छिन् – ‘स्नाइपरको रूपमा काम गर्नु शारीरिक र मानसिक दुवै रूपमा क्रूर हुन्छ किनभने तपाईंले लक्ष्यमा प्रहार गर्दा के भइरहेको छ भनेर देख्न सक्नुहुन्छ।’
हामीले एभेनिया र फ्रन्टलाइनमा तैनाथ अन्य महिला सैनिकहरूसँग कुरा गर्यौं। उनले आफूले मारेको लक्ष्य प्रकट गर्न अस्वीकार गरे, तर एभेनियाले कसैलाई मारेको सम्झनामा आफूले महसुस गरेको अनुभूति सम्झन्छिन्।
उनी भन्छिन्, ‘३० सेकेन्डसम्म मेरो पूरै शरीर काँपिरहेको थियो र मैले रोक्न सकिनँ । त्यसपछि अब फर्किनुको कुनै अर्थ छैन भन्ने बुझियो । तर हामीले उनीहरूलाई (रूसमा) युद्ध ल्याएनौं। तिनीहरू हामीकहाँ आएका थिए।”
युक्रेनी सेनामा महिलाहरूको लागि चुनौतीहरू :
सन् २०१४ मा युक्रेनको क्रिमिया क्षेत्रमा रुसले आक्रमण गरेपछि युक्रेनी सेनामा महिलाको सहभागिता निरन्तर बढ्दै गएको छ भने सन् २०२० मा सेनामा महिलाको सहभागिता १५ प्रतिशतभन्दा बढी पुगेको थियो ।
तर रुसबिरूद्ध मुख्य भूमिका खेल्ने महिला सिपाहीहरू भन्छन् – ‘सेना भित्र लैङ्गिक मनोवृत्ति संग फरक लडाई लड्नु पर्छ।’ एभेनिया भन्छिन् – ‘फ्रन्टलाइन स्नाइपरको रूपमा आफ्नो अधिकार र आत्मविश्वास स्थापित गर्नु अघि लैङ्गिक भेदभावको सामना गर्नुपरेको थियो।’
उनले भनिन्, ‘जब म स्पेशल फोर्समा भर्ना भएँ, एक सिपाही मसँग आएर भने, ‘छोरी तिमी यहाँ के गर्दै छौ ? जानुहोस् र सूप पकाउनुहोस्। त्यो पल मलाई धेरै नराम्रो लाग्यो कि मैले सोचे, “के तपाईं मसँग मजाक गर्दै हुनुहुन्छ? म भान्सामा हुन सक्छु, तर म तिमीलाई हराउन पनि सक्छु।
युक्रेनी महिला सैनिकहरूलाई सहयोग गर्ने आर्म वुमन नाउ च्यारिटीकी सदस्य एभेनिया भेलिया भन्छिन्, “समाजमा केटीहरू पति खोज्न सेनामा जान्छन् भन्ने दृढ विश्वास छ।”
उनी भन्छिन्, ‘महिलाले आफूलाई शारीरिक दुव्र्यवहारका घटनाबारे पनि बताएकी छन् ।’ “हामी समस्याको परिमाण अनुमान गर्न सक्दैनौं किनभने हरेक महिला सिपाहीले यसको बारेमा कुरा गर्न चाहँदैनन्,” एभेनिया भेलिया भन्छिन्।
युक्रेनका उपरक्षा मन्त्री हन्ना मल्यारले बीबीसीलाई भने – ‘त्यहाँ जम्मा भएका सयौं हजार केसहरूको दावीको विपरित त्यस्ता केही घटनाहरू मात्र थिए।’
‘महिलाले पुरुषको पोसाक लगाउनु पर्छ’
युक्रेनी सेनामा महिलाहरूसँग आफ्नै कपडा छैन। उनीहरूलाई पुरुष सैनिकको वर्दी, पुरुषको अन्डरवियर, ठूलो जुत्ता र बुलेटप्रुफ ज्याकेटहरू दिइन्छ। उपरक्षा मन्त्री मलायरले आफ्नो फिल्ड युनिफर्म पुरुष सिपाहीका लागि डिजाइन गरिएको र औपचारिक पोशाकमा हिलसहितको जुत्ता रहेको बताए।
यदि महिला सैनिकहरूले महिलाको वर्दी लगाउन चाहन्छन् भने, उनीहरूले आफ्नै जेनेरिक किट अनलाइन किन्न वा क्राउडफन्डिङमा भर पर्नु पर्छ।
त्यसकारण एन्ड्रियानाले भेटेरान्का (युक्रेनी महिला वेटेरान्स मुभमेन्ट) नामक परोपकारी संस्थाको सह-स्थापना गर्नुभयो, जसले महिला सैन्य कर्मचारीहरूको लागि समान अधिकारको लागि अभियान चलाउँछ र युक्रेनी सैन्य कानूनमा सुधारको वकालत गर्दछ जसले यसलाई नेटो अनुरूप ल्याउनेछ।
तर, सरकारले प्रगति गरेको मलायर बताउँछन् । महिलाहरूको लागि एक पोशाक विकसित र परीक्षण गरिएको छ र निकट भविष्यमा ठूलो मात्रामा उत्पादन गरिनेछ।
स्निपर एभेनिया इमराल्ड भन्छिन् – ‘यस्ता मुद्दाहरूको बाबजुद युद्धको कुनै लिंग हुँदैन।’ उनी भन्छिन्, “युद्धले तपाई पुरुष होस् वा महिला होस् भन्ने फरक पर्दैन। मिसाइलले घरमा प्रहार गर्दा महिला, पुरुष, केटाकेटी सबैको मृत्यु हुन्छ भन्ने फरक पर्दैन।”
“र यो अग्रपंक्तिमा पनि उस्तै छ। यदि तपाईं प्रभावकारी हुन सक्नुहुन्छ र तपाईं एक महिला हुनुहुन्छ भने, तपाईं किन आफ्नो देश, आफ्ना जनताको रक्षा गर्नुहुन्न?”
महिलाहरूले सेनाको लागि आरामदायी जीवन छोडे
स्निपर इरिना हाल पूर्वी डोनबास क्षेत्रमा प्रतिकारात्मक कार्यमा संलग्न छिन् । इरिनालाई सुधारको उदाहरणको रूपमा हेर्न सकिन्छ जसको लागि धेरै सैन्य महिलाहरूले कडा परिश्रम गरिरहेका छन्। उनी पुरुष प्रधान इकाईको महिला कमाण्डरको रुपमा काम गरिरहेकी छिन् ।
इरिना वर्णन गर्छिन् – ‘कसरी स्नाइपरहरू गोली चलाउन जमिनमा छ घण्टासम्म पल्टिन्छन् र अवस्था चाँडै परिवर्तन हुन्छ।’ उनी भन्छिन्, ‘यो मृत्युसँग खेल्नु जस्तै हो ।
सेनामा कार्यरत हजारौं महिलाले आफ्नो करियरसँगै परिवारलाई पनि पछाडि छोडेका छन् ।एन्ड्रियानाले गत वर्ष रुसको आक्रमणपछि युक्रेनी सेनामा सामेल हुन लैङ्गिक समानतासम्बन्धी राष्ट्रसंघको सल्लाहकारको जागिर छोडेकी थिइन्।
युद्ध अघिको समयलाई फर्केर हेर्दा एन्ड्रियाना भन्छिन्: “म यात्रा गर्न, खुसी हुन र करियर र सपना देख्न सक्छु।”
एन्ड्रियानासँग रुसो-युक्रेन युद्ध अघि पनि सैन्य अनुभव छ। २०१४ मा जब रूसले पहिलो पटक युक्रेनमा आक्रमण गर्यो, क्रिमियालाई कब्जा गर्यो र डोनबासलाई आक्रमण गर्यो, उनले ब्रान्ड प्रबन्धकको रूपमा आफ्नो जागिर छोडे र हजारौं अन्य युक्रेनी नागरिकहरूसँग स्वयंसेवक बटालियनहरू मध्ये एकमा सामेल भइन्। त्यतिबेला सेना अहिलेको भन्दा सानो थियो र संघर्षरत थियो ।
एन्ड्रियानाले सेवा गरेको इडार बटालियनलाई क्रेमलिन र एम्नेस्टी इन्टरनेशनलले मानवअधिकार उल्लङ्घनको आरोप लगाएको थियो। तर युक्रेनी सेनाले भने – त्य’स्ता दाबीहरूलाई समर्थन गर्न कुनै ठोस प्रमाण प्रदान गरिएको छैन।’
एम्नेस्टीले युक्रेनी अधिकारीहरूलाई स्वयंसेवक बटालियनहरूलाई प्रभावकारी कमाण्ड र नियन्त्रणमा ल्याउन आग्रह पनि गर्यो, जुन उनीहरूले गरे। युक्रेनमा सेवा गरेबापत उनलाई पदक दिइएको थियो र आठ वर्षअघि इडर छोडेपछि रुसी सञ्चारमाध्यमले उनीमाथि सबै प्रकारका आरोप लगाएका थिए तर कुनै प्रमाण भने दिएनन् ।
युद्धबाट कति महिला सैनिक प्रभावित भए ?
युक्रेनको रक्षा मन्त्रालयले युद्धका क्रममा सूचनाको संवेदनशीलताका कारण युद्धमा मारिनेको संख्या सार्वजनिक गर्न नसकेको बताएको छ । बीबीसीले प्राप्त गरेको तथ्याङ्क अनुसार रुसी आक्रमणपछि युद्धभूमिमा ९३ युक्रेनी महिला सैनिकको मृत्यु भएको छ ।
महिलाका लागि काम गर्ने संस्था ‘वुमन नाउ’को तथ्यांकअनुसार द्वन्द्वमा ५ सयभन्दा बढी महिला घाइते भएका छन् । एड्रियानाको फोन बुकमा मृतकको संख्या बढेको छ । एन्ड्रियाना भन्छिन्, “मैले १०० भन्दा बढी साथीहरू गुमाएँ।” मैले कतिवटा फोन नम्बरहरू मेटाउनुपर्छ भन्ने पनि थाहा छैन।”
-बीबीसीबाट