कसरी राखियो पेले नाम, यसको अर्थ के हुन्छ ?
प्रकाशित मिति : पुस १५, २०७९ शुक्रबार
ब्राजिलका चर्चित फुटबल खेलाडी पेलेको निधन भएको छ । उनी ८२ वर्षका थिए र केही समयदेखि मिर्गौला र प्रोस्टेट रोगबाट पीडित थिए । ब्राजिल विश्वकप फुटबलमा सबैभन्दा सफल टोली हो। पाँच पटकको विश्व च्याम्पियन ब्राजिलको यो सफलतामा सबैभन्दा ठूलो योगदान रहेको खेलाडीलाई विश्वले पेलेको नामले चिन्छ ।
पेलेले आफ्नो टोलीलाई तीन पटक विश्वकपको उपाधि दिलाएका थिए । उनी केही समयदेखि अस्वस्थ थिए, विश्वभरका खेलप्रेमीहरुले उनको शिघ्र स्वास्थ्य लाभको कामना गर्दै आएका थिए तर बिहीबार अंग फेल भएर उनको निधन भएको हो ।
फुटबलका जादुगर भनिने पेलेको करिश्मा आजसम्म कुनै पनि फुटबलरले जित्न सकेको छैन । उनको उपस्थितिमा ब्राजिलले सन् १९५८, १९६२ र १९७० को विश्वकप फुटबलको उपाधि जितेको थियो । पेले तीनवटा विश्वकप जित्ने विश्वका एक मात्र फुटबलर हुन्।
योसँगै सबैभन्दा कम उमेरमा गोल गर्ने, ह्याट्रिक गर्ने र विश्वकपमा फाइनल खेल्ने कीर्तिमान ६० वर्षपछि पनि पेलेलेको नाममा कायम छ ।
पेलेको नामको कथा उनको करिश्मा जत्तिकै रोचक छ, जसले फुटबललाई ब्राजिलमा मात्र नभई विश्वभर लोकप्रिय बनाएको छ । सबैभन्दा चाखलाग्दो कुरा के छ भने पेले नामले विश्वभर चर्चित व्यक्तिको न त पेले नाम थियो न उपनाम नै थियो ।
पेलेको जन्म अक्टोबर २३, १९४० मा ब्राजिलको सानो सहर मिनास गेराइसमा भएको थियो। बुबा क्लब स्तरका फुटबलर र आमा गृहिणी थिइन् । आमाबाबुले आफ्नो छोराको नाम एडसन राखे।
यो नाम राख्नुको कारणबारे पेलेले आफ्नो संस्मरण ‘हाइ सकर म्याटर्स’ मा बताउँछन्, “जब म जन्मिएँ, हाम्रो सहरमा बिजुलीको बल्ब आएको थियो, मेरा आमाबुवाले बल्बको बत्ती चलाउनुहुन्थ्यो, उहाँ छक्क पर्नुभयो, त्यसैले उनले मलाई थोमस अल्भा एडिसनको सम्मानमा नाम दिए, जसले यसलाई सिर्जना गरे, तर उनले गलत हिज्जे एडिसन गरे।”
यसरी पेले आफ्नो नाम एडसन राखे। पूरा नाम Edson Arantes do Nascimento. यसरी ब्राजिलमा नामहरू लामो र चौडा राखिएको छ, त्यसैले मानिसहरूको उपनामहरू पनि प्रचलित हुन्छन्। ब्राजिलमा, सामान्यतया प्रत्येक व्यक्तिको एक वा दुईवटा उपनामहरू हुन्छन्, जसद्वारा उनीहरूको परिवारका सदस्यहरूले उनीहरूलाई बोलाउँछन्।
एडसन अर्थात् पेलेलाई डिको उपनाम पनि दिइएको थियो। पेलेका बाबुआमा, दाजुभाइ वा उनलाई चिन्ने साथीहरूले उनलाई डिकोको नामले बोलाउन थाले। डिकोका बुबा आफैं पनि फुटबल खेल्थे, तर २५ वर्षको उमेरमा चोटका कारण उनको फुटबल करियर क्लब स्तरभन्दा अगाडि बढ्न सकेन, त्यसैले उनले छोरालाई फुटबलर बनाउने सपना देखे। उनको परिवार अहिले साओ पाउलोको बउरु सहरमा बस्न आएको थियो।
सानैदेखि पाएको तालिमका कारण सडकमा पेलेको विशेषताको चर्चा हुन थाल्यो तर स्रोतसाधनको अभाव थियो । पेले कहिले फाटेका पुराना कपडाबाट बल बनाएर फुटबल खेल्थे भने कहिले छिमेकी स्टेशनबाट गायब भएको रेलका सामान बेचेर बलको पैसा उठाउने गर्थे ।
९-१० वर्षको उमेरमा डिकोले आफ्ना साथीहरूलाई छिटो चकित पार्न थाले र कसैले पनि उसलाई समात्न सकेन, त्यसैले उनको नयाँ नाम, गैसोलिना। यो नामको कारण यो थियो, तिनीहरू ग्यास जस्तै छिटो दौडन्थे। पेलेका अनुसार उनलाई पनि केही हदसम्म यो नाम मन परेको थियो ।
तर उनको नाम पेले कसरी भयो? यस सम्बन्धमा धेरै प्रकारका दाबीहरू गरिन्छ। पेलेको अर्थ गेलिक भाषामा फुटबल हो भन्ने व्यापक रूपमा दाबी गरिएको छ, त्यसैले पेले नाम राखिएको छ। तर यो दाबीलाई सत्य मान्न सकिँदैन, किनकि गेलिक आयरल्याण्डको वरिपरिको भाषा हो र त्यसको कुनै पनि शब्द त्यस समयमा हजारौं माइल टाढा रहेको बउरु, ब्राजिलमा कसरी पुग्यो भन्ने ठोस आधार छैन।
पेले शब्द हिब्रू भाषामा पनि छ, जहाँ यसको अर्थ चमत्कार हो। तर त्यो बेला प्यालेस्टाइन र इजरायलको कुनै पनि शब्द ब्राजिलमा पुग्न असम्भव थियो। यस्तो अवस्थामा पेलेको नाम पेले कसरी भयो भन्ने प्रश्न उठेको छ । त्यसबेला ब्राजिलमा पोर्चुगिज भाषा प्रचलित थियो र यसमा पेले शब्दको कुनै अर्थ थिएन। तर त्यसको बावजुद पेले १५ वर्षको उमेरमा ब्राजिलको चर्चित क्लब सेटन्समा आबद्ध हुँदा उनको नाम पेले राखियो ।
पेले नाम राखिएको बारे सत्यताको बारेमा पेलेले ‘किन फुटबल म्याटर्स’ मा भने, “पेले नाम कहाँबाट आएको हो भनेर कसैले पनि ठ्याक्कै भन्न सक्दैन। तर मेरो काका जर्जले मलाई भनेको कुरामा विश्वास गर्न सकिन्छ।” पेलेका मामा, जर्ज, उनीसँगै बस्थे र धेरै वर्षसम्म पेलेको परिवारलाई उनको जागिरले समर्थन गरेको थियो।
जर्जका अनुसार बउरुको स्थानीय फुटबल क्लब टोलीका एक गोलकिपरको नाम बिले थियो, जुन क्लबबाट पेलेका बुबाले पनि खेल्नुभएको थियो। बिले आफ्नो उत्कृष्ट गोलकिपिङका कारण निकै लोकप्रिय थिए ।
“अर्को तर्फ, बाल्यकालमा डिकोले धेरै खेलमा गोलकिपरको भूमिका निर्वाह गर्नुपरेको थियो, जब उनी उत्कृष्ट डिफेन्स गर्थे, मानिसहरूले उनी अर्कै बिले हो भन्न थाले, वा हेर, उसले आफुलाई बिले मान्न थालेको छ।”
यो बिले केही समयमै पेलेमा परिणत भयो भनेर कसैले अनुमान पनि गर्न सकेनन् । तर, मलाई पेले कसले बोलायो, किन बोलायो, कम्तिमा मेरो नाम त राम्ररी लिनुस् भनेर डिकोले आफ्ना सहकर्मीहरूसँग झगडा गर्ने समय थियो । तर, छिमेकीले उनलाई पेलेको नामबाट चिन्थे, तर आधिकारिक रूपमा पेले सान्तोस क्लबमा आएपछि नै बोलाउने चलन सुरु भयो ।
पेलेलाई ब्रान्डमा परिणत गर्न सान्तोसका प्रबन्धकहरूले मुख्य भूमिका खेलेका थिए भन्ने अनुमान गर्न गाह्रो छैन। यसबारे उल्लेख गर्दै पेलेले किन सकर म्याटर्समा लेखेका छन्, “पेले फरक पहिचान बनेका थिए, एडसन बउरुका एक गरिब केटा जसले आफ्नो परिवारलाई घरमा मिस गर्थे, तर अर्कोतर्फ पेले अझै किशोरावस्थामा थिए। उदीयमान तारा थिए। जो संसारको सबैभन्दा ठूलो एथलीट बन्ने अपेक्षा गरिएको थियो।”
“जब एडसन आफैंमा बन्द र लजालु केटा थिए, पेले हजारौंको भीडमा क्यामेराको अगाडि सहजै मुस्कुराउन सक्थे, एउटै मान्छेका दुई अनुहार, दुई फरक वास्तविकता। एउटा मलाई थाहा थियो, अर्को नयाँ, परिवर्तन भएको थियो। चलिरहेको थियो र मलाई पनि डराइरहेको थियो।”
सान्तोसले १६ वर्षको उमेरमा सिर्जना गरेको पेले ब्रान्ड ६ दशकपछि पनि चम्किरहेको छ र ८२ वर्षको उमेरमा पेलेको मृत्युपछि पनि पेलेलाई विश्वभर फुटबलको ब्रान्ड एम्बेसेडरको रूपमा हेरिनेछ ।